STRESZCZENIE

Wprowadzenie. Jak wykazują badania, błędy związane ze sposobem żywienia oraz ciągle malejąca aktywność fizyczna powodują, iż choroby dietozależne stanowią współcześnie istotny problem epidemiologii żywieniowej. Cel. Celem badań była ocena sposobu żywienia młodzieży gimnazjalnej o zróżnicowanym stopniu odżywienia. Zbadano również wpływ wybranych czynników warunkujących sytuację społeczno-ekonomiczną rodziny (wykształcenie rodziców, liczba dzieci w rodzinie) na stan odżywienia badanych dzieci. 
Materiał i metody. Badaniami objęto 947 uczniów szkół gimnazjalnych z Białegostoku, w tym 517 dziewcząt i 430 chłopców. Na podstawie wartości wskaźnika BMI wytypowano dzieci z prawidłową masą ciała (ogółem 666 dzieci, BMI 10-85c) oraz z nadmierną masą ciała (ogółem 243 osoby): z nadwagą (BMI 85-95c)- i otyłością (BMI≥95c). W badaniach wykorzystano kwestionariusz ankiety zawierający pytania dotyczące wybranych czynników warunkujących sytuację społeczno- ekonomiczną rodziny. Oceny ilościowej dziennych racji pokarmowych dokonano przy użyciu 24-godz. wywiadu żywieniowego z dnia poprzedzającego badanie. 
Wyniki. Wykazano, iż racje pokarmowe badanych dzieci cechowały się niską podażą energii, węglowodanów i błonnika pokarmowego oraz wysoką podażą białka. Nadmierną podaż stwierdzono także w przypadku tłuszczy w grupie chłopców z nadwagą lub otyłością. W badaniach wykazano, iż wykształcenie rodziców nie było czynnikiem istotnie różnicującym stan odżywienia badanych, aczkolwiek chłopcy z prawidłową masą ciała posiadali istotną statystycznie mniejszą liczbę rodzeństwa w porównaniu z chłopcami z nadmierną masą ciała. 
Wnioski. Wykazano nieracjonalny i niedostosowany do wieku rozwojowego sposób żywienia badanych dzieci, niezależnie od ich płci i stanu odżywienia. Wykazane w badaniach własnych występowanie znacznego odsetka dzieci z nadmierną masą ciała przy utrzymującym się nieprawidłowym sposobie żywienia badanych wymaga działań edukacyjnych, z uwzględnieniem umiejętności doboru produktów nie tylko ze względu na ich wartość kaloryczną, ale również wzajemne proporcje spożycia podstawowych składników odżywczych.

ABSTRACT
Background. The studies has indicated that mistakes related to nutritional manner and continuously decreasing level of physical activity cause that diet related diseases became an important issue of nutritional epidemiology.
Objective. The aim of the study was the estimation of dietary intake of lower secondary school students with differentiated state of nutrition. The effect of selected socio-economic determinants (parents education, the number of children in the family) on the nutritional status of examined children was also considered.
Material and Method. The study group involved 947 students from lower secondary school in Bialystok, including 517 girls and 430 boys. Children with normal weight (total number 666, BMI 10-85c) and excessive body weight (total number 243)- with overweight (BMI 85-95c) and obesity (BMI ?95c) were selected based on the value of BMI indicator. The study questionnaire contained questions concerning socio-economic determinants. A 24h dietary recall was taken of the day preceding the examination in order to perform a quantitative evaluation of daily food rations.
Results. Daily food rations of the study children were characterized by insufficient intakes of energy, carbohydrates and dietary fiber. Excessive intake of protein were noted in the study children. Excessive intake of fats was also noted in daily food rations of boys with overweight or obesity. There were no statistically significant differences in the education of parents, depending on the nutritional status of children, however boys of normal weight had a statistically significant lower number of siblings, compared with boys with excessive body weight.
Conclusions. The investigation showed the inappropriate dietary intake for children and adolescent, independently on their gender and nutritional status. Found in our study the presence of a significant proportion of children with excessive body weight with incorrect dietary intake requires the nutrition education including the ability to select products, not only because of their caloric value, but also relative proportions of intake of essential nutrients.