STRESZCZENIE
Niedobór estrogenów pojawiający się w okresie pomenopausalnym oraz po owariektomii prowadzi do osteopenii i osteoporozy. Potwierdzają to nieinwazyjne badania kości szkieletu, szczęki, żuchwy i zębów. Proces demineralizacji twardych tkanek łączono do tej pory z utratą wapnia i fosforu, natomiast rola mikroelementów w tym procesie nie jest całkowicie poznana ( przykładem może być mangan ). Celem pracy była próba wyjaśnienia zachowania się manganu w strukturze tkanek twardych narządu żucia przy zmiennym poziomie estrogenów. Eksperyment przeprowadzono na samicach szczurów rasy Wistar, które podzielono na 7 grup doświadczalnych: CL – grupa kontrolna, SH – samice traumatyzowane zabiegiem chirurgicznym, OV – po owariektomii, OVO – szczury po usunięciu jajników, którym podawano „oleum pro iniectione”, OVH1 – OVH3 – grupy zwierząt, którym podawano 3 różne dawki 17β-estradiolu: 1,25 μg, 12,5 μg, 125,0 μg ( na osobnika ) dwa razy w tygodniu. Po owariektomii poziom manganu zarówno w zębach jak i w żuchwie obniżył się w porównaniu z grupą kontrolną. Różnice były statystycznie istotne. Podawanie 17β-estradiolu samicom z usuniętymi jajnikami spowodowało w nieznacznym stopniu wzrost poziomu manganu. Może to świadczyć o korzystnym znaczeniu estrogenów w procesie mineralizacji kości, a także w profilaktyce osteoporozy pomenopauzalnej.

ABSTRACT
Deficiency of the estrogens occurring after menopause or ovariectomy leads to osteopenia and osteoporosis. It was confirmed by noninvasion examinations of bones – skeleton, maxilla mandible and teeth. Demineralization of the hard tissues were connected with loss of calcium and phosphorus, however the role of microelements is not completely known ( for example role of Mn ). The aim of this experiment was an attempt of explanation of manganese behave in the structure of hard tissues of masticatory system when the level of estrogens was decreased. Experiment was realized on Wistar female rats. They were divided into seven following groups: CL – control, SH – sham operated, OV – after ovariectomy, OVO – ovariectomized which administered „oleum pro injectione”, OVH1 – OVH3 – ovariectomized which administered 17β-estradiol in three doses: 1,25 μg, 12,5 μg, 125,0 μg (dose on the rat) twice a week. After ovariectomy the level of manganese in teeth as well as in mandible decreased in compared with control group. Differences were statistically significant. Administration of 17β-estradiol of ovariectomized female rats caused increase of manganese content inconsiderable. These results may suggest that ovarian estrogens play an important role in mineralization of bones and teeth and in prophylaxis of postmenopausal osteoporosis.