STRESZCZENIE
Ftalany są powszechnie stosowane przy produkcji tworzyw sztucznych oraz jako rozpuszczalniki w środkach higieny, w kosmetykach i preparatach farmaceutycznych. Ftalan dibutylu (DBP) stosowany jest jako plastyfikator, a także jako środek do impregnacji tekstyliów i jako rozpuszczalnik w farbach drukarskich. Celem badań była ocena uszkodzeń DNA w komórkach wątroby i szpiku kostnego oraz ocena stężenia DBP w krwi obwodowej w następstwie przedłużonej ekspozycji na ftalan dibutylu. Badania wykonano na samcach myszy Pzh:Sfis. Zwierzęta otrzymywały przez 8 tygodni, 3 razy w tygodniu, per os DBP w postaci zawiesiny w oleju jadalnym w dawkach 500 mg/kg m.c. (1/16 LD50) i 2000 mg/kg m.c. (1/4 LD50). Kolejne grupy myszy zabijano po 4 i 8 tygodniach od rozpoczęcia podawania oraz po 4 tygodniach od jego zakończenia. Wykazano zmniejszenie masy ciała myszy, istotnie statystycznie obniżenie masy wątroby oraz relatywnej masy wątroby w następstwie 8-tygodniowego podawania DBP w dawce 2000 mg/kg m.c. W tym samym czasie notowano większy, choć nieistotny statystycznie poziom uszkodzeń DNA w komórkach wątroby mierzony testem kometowym. DBP nie indukowało zwiększonego powstawania uszkodzeń DNA w komórkach szpiku kostnego. W wyniku 8-tygodniowego podawania DBP w dawce 2000 mg/kg m.c. obserwowano znaczne podwyższenie stężenia DBP we krwi obwodowej utrzymujące się również po 4 tygodniach od zaprzestania podawania związku. Wyniki badań potwierdziły, że DBP jest słabym mutagenem w stosunku do DNA komórek somatycznych. Wydaje się jednak, że związek ten w następstwie przedłużonej ekspozycji może być wolniej metabolizowany i czasowo kumulowany w krwi obwodowej.

ABSTRACT
 Phthalates are widely used as a plasticizers in manufacture of synthetic materials and as solvents in sanitary products, cosmetics and pharmaceutical products. Dibutyl phthalate (DBP) is used as a plasticizers and as a textile lubricating agent and as solvent in printing ink. The study aimed the evaluation of the magnitude of DNA damage in liver and bone marrow cells and estimation of dibutyl phthalate (DBP) concentration in peripheral blood following prolonged exposure to DBP. Experiments were conducted on the Pzh:Sfis male mice. Animals were exposed 8 weeks, 3 days per week per os to DBP suspension in oil in doses of 500 mg/kg bw (1/16 LD50) and 2000 mg/kg bw (1/4 LD50). Following groups of mice were sacrificed 4 and 8 weeks after the start of exposure and 4 weeks after the end of exposure. Decreased body weight of mice and statistically significant decreased liver and relative liver weights were observed following 8-weeks exposure to 2000 mg/kg bw DBP. In the same time higher, however not statistically significant level of DNA damage measured by Comet assay in liver cells were noted. DBP did not induce enhanced frequency of DNA damage in bone marrow cells. Following 8-weeks exposure to the dose of 2000 mg/kg bw DBP the increased level of DBP in peripheral blood was observed. Enhanced levels of DBP were still noted 4 weeks after the termination of exposure. Results confirmed that DBP acts as a weak mutagen for DNA of somatic cells. However, following prolonged exposure this compound seems to undergo slower metabolism and was reaching temporarily higher levels in peripheral blood.