STRESZCZENIE
Pomimo, że stosowanie insektycydów chloroorganicznych zostało zabronione bądź ograniczone w większoœci krajów świata około 20-30 lat temu, ich pozostałości są wciąż wykrywane w różnych próbkach środowiskowych na całym świecie. Ich najwyższe stężenia są stwierdzane w tkance tłuszczowej organizmów zajmujących wierzchołek piramidy pokarmowej, np.: człowieka. Poziomy persystentnych związków chloroorganicznych w materiale biologicznym pochodzącym od człowieka są od wielu lat monitorowane przez wiele ośrodków naukowych na całym świecie, w tym w Polsce, m.in. przez Państwowy Zakład Higieny w Warszawie. Celem pracy było określenie bieżących poziomów pozostałości wybranych insektycydów chloroorganicznych: izomerów ∀-, ∃-, (-, ∗-HCH, o,p’ i p,p’-DDT, DDE i DDE, oxy-chlordanu i heptachloru, w tkance tłuszczowej gruczołu piersiowego kobiet w Polsce. Łącznie w latach 1997-2001 zbadano 67 próbek tkanki tłuszczowej gruczołu piersiowego kobiet w wieku od 15 do 74 lat (średnio 43,7±13,6 lat). Oczyszczone ekstrakty n-heksanowe próbek analizowano metodą GC-ECD i GC-MS. We wszystkich przebadanych próbkach tkanki tłuszczowej sutka wykryto obecność p,p’-DDE, p,p’-DDT i β-HCH (średnio, w mg/kg tłuszczu: 0,7700, 0,0720 i 0,0635), przy czym związkiem występującym zawsze w najwyższych stężeniach był p,p’-DDE. Stężenia pozostałych substancji wykrytych w mniejszym odsetku próbek tj.: ∀-, (-, ∗-HCH, p,p’-DDD, oxy-chlordanu, heptachloru i izomerów o,p’-DDT, DDE i DDD były w większości przypadków zbliżone do odpowiednich wartości granic oznaczalności metody (od 0,0025 do 0,0060 mg/kg tłuszczu). Średnie stężenia β-HCH, p,p’-DDT i p,p’-DDE w grupie najstarszych dawczyń (powyżej 50 roku życia) były od 2,1 do 3,6 razy wyższe niż u najmłodszych dawczyń (poniżej 39 roku życia). Wyniki uzyskane w niniejszej pracy są zbliżone do poziomów związków chloroorganicznych w analogicznym materiale pochodzącym od kobiet zamieszkujących kraje europejskie o podobnym klimacie i historii stosowania insektycydów chloroorganicznych oraz USA. Stała obecność niektórych związków chloroorganicznych w organizmie kobiet, nawet tych które urodziły się nawet 10-15 lat po wprowadzeniu zakazu bądź znacznych ograniczeń stosowania tych związków budzi uzasadnione obawy, zwłaszcza wobec doniesień o ich roli jako czynników zaburzających równowagę układu hormonalnego, zwiększających ryzyko zachorowania kobiet na raka sutka i inne, tzw. choroby cywilizacyjne.

ABSTRACT
Although manufacture and use of chlorinated insecticides was banned or severely restricted in most of countries in the 1970s, the residues of these compounds are still detected in various environmental matrices all over the world. Their highest levels are found in adipose tissue of beings at the top of food chain, including humans. Levels of persistent organochlorine compounds in human specimens are monitored by numerous scientific organizations in various countries, including Poland. The purpose of the study was to survey the current levels of selected organochlorine insecticides (isomers ∀-, ∃-, (-, ∗-HCH, o,p’ and p,p’-DDT, DDE i DDE, oxy-chlordan and heptachlor) in women’s breast adipose tissue which can be an indicator of body burden. A total of 67 samples of adipose breast tissue collected between 1997 and 2001 from non-cancer patients, aged from 15 to 74 years have been analyzed. The analytical procedure included extraction, clean-up and analysis by means of GC-EC In all the samples analyzed p,p’-DDE, p,p’-DDT i β-HCH were present (mean values, expressed as mg/kg of fat: 0.7700, 0.0720, and 0.0635 respectively) with p,p’-DDE, found to be dominant analyte. The levels of the remaining compounds, were usually about or below the method quantification limits (from 0.0025 to 0.0060 mg/of fat). The results for DDTs and β-HCH for the oldest group (above 50 years) were 2.1 to 3.6 times higher than the youngest group (below 39 years). The results obtained in this study are similar to those reported in analogous samples collected from women living in other European countries with similar climate and history or organochlorines usage as well as in the USA. The presence of some organochlorine insecticide residues in women’s adipose tissue, even those, who were born even 10-15 years after most countries introduced severe restrictions or banned the use of these compounds may be cause for anxiety. That is due to the potential of these compounds to promote toxic effects, including disrupting the human endocrine system.